ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΔΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΠΟΥ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΛΑΜΠΡΟΣ Σ.ΤΣΟΓΚΑΣ

ΑΝΤΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑΣ ΕΦΕΤΩΝ ΛΑΡΙΣΑΣ

===Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της κατανόησης της κατηγορίας από τον κατηγορούμενο, που δεν ομιλεί την ελληνική γλώσσα, κομβικής σημασίας σημείο αποτελεί η πρόσβασή του στα ουσιώδη έγγραφα της δικογραφίας με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκύπτει ότι έχει αντιληφθεί το περιεχόμενο της κατηγορίας και πως αυτή έχει αποδοθεί σε βάρος του σύμφωνα με τα ουσιώδη έγγραφα, που συνδέονται με την απόδοσή της. Η σχετική διάταξη  του ΚΠΔ, που τυγχάνει εφαρμογής ως προς το ζήτημα αυτό, είναι το άρθρο 237 με τίτλο:

‘’Υποχρέωση μετάφρασης ουσιωδών εγγράφων’’.

===Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του εν λόγω άρθρου στους υπόπτους ή στους κατηγορούμενους, που δεν κατανοούν τη γλώσσα της ποινικής διαδικασίας, παρέχεται εντός εύλογου χρονικού διαστήματος γραπτή μετάφραση όλων των ουσιωδών εγγράφων ή χωρίων εγγράφων της διαδικασίας.

===Σημειώνεται ότι στην παράγραφο 1 του άρθρου 237 ΚΔ προσδιορίζεται ποια έγγραφα αποτελούν οπωσδήποτε ουσιώδη έγγραφα της δικογραφίας. Έτσι αποσαφηνίζεται ότι τα ουσιώδη έγγραφα περιλαμβάνουν οποιαδήποτε απόφαση συνεπάγεται τη στέρηση της ελευθερίας ενός προσώπου, οποιοδήποτε έγγραφο απαγγελίας κατηγορίας, το κλητήριο θέσπισμα και ολόκληρο το παραπεμπτικό βούλευμα, καθώς και οποιαδήποτε δικαστική απόφαση σχετική με την κατηγορία. Ωστόσο στην πιο πάνω παράγραφο προκειμένου να μην υφίσταται περιθώριο ελλιπούς κατανόησης σημείων της κατηγορίας αναφέρεται ότι οι ύποπτοι ή οι κατηγορούμενοι, καθώς και οι συνήγοροί τους δύνανται να υποβάλουν αιτιολογημένο αίτημα για το χαρακτηρισμό εγγράφων ή χωρίων εγγράφων ως ουσιωδών. Ωστόσο διευκρινίζεται ότι οι ύποπτοι ή οι κατηγορούμενοι δεν έχουν δικαίωμα σε μετάφραση χωρίων ουσιωδών εγγράφων, τα οποία δεν συμβάλλουν στην κατανόηση εκ μέρους τους του περιεχομένου της εναντίον τους κατηγορίας.  Κατά συνέπεια στην παράγραφο 1 του άρθρου 237 ΚΠΔ οριοθετείται η διάκριση ουσιωδών και μη ουσιωδών εγγράφων της δικογραφίας, ώστε να γίνεται αντιληπτό ότι έγγραφα, που δεν βοηθούν τον ύποπτο ή τον κατηγορούμενο να αντιληφθεί σε τι συνίσταται η κατηγορία που τους αποδίδεται, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι είναι ουσιώδη έγγραφα της δικογραφίας.

===Περαιτέρω σύμφωνα με την παρπάγραφο  2 του άρθρου 237 ΚΠΔ σε  εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις η έγγραφη μετάφραση μπορεί να αντικατασταθεί από προφορική μετάφραση ή προφορική σύνοψη του περιεχομένου των ουσιωδών εγγράφων. Στον ΚΠΔ δεν μνημονεύονται οι εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, ούτε γίνεται ενδεικτική αναφορά ορισμένων από αυτές. Με βάση όμως τα διδάγματα της κοινής πείρας τέτοιες μπορεί να είναι οι περιπτώσεις υποθέσεων, που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της παραγραφής της αξιόποινης πράξης, τον κίνδυνο της συμπλήρωσης του ανωτάτου ορίου προσωρινής κράτησης, της απώλειας της ζωής του  θύματος λόγω ασθένειάς του, της αδυναμίας εύρεσης διερμηνέα σε εύλογο χρόνο για τη γραπτή μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων. Επομένως σε αυτές τις περιπτώσεις η πρακτική λύση, που αρμόζει να εφαρμοστεί, είναι η υιοθέτηση της πρακτικής να ακολουθήσει προφορική μετάφραφη (έστω και με τη μορφή της σύνοψης) του περιεχομένου των ουσιωδών εγγράφων στον ύποπτο ή στον κατηγορούμενο από πρόσωπο, που ομιλεί τη γλώσσα, που κατονοεί ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος. Τούτο μπορεί να έχει άμεση πρακτική εφαρμογή σε περιπτώσεις κατηγορουμένων, που είναι κρατούμενοι σε Καταστήματα Κράτησης μακριά από τον τόπο, που ασκεί τα καθήκοντά του ο Ανακριτής ή μακριά από το κατά τόπον αρμόδιο Δικαστήριο ή στην περιφέρεια του αρμοδίου κατά τόπο Δικαστηρίου δεν υπάρχει άτομο, που να ομιλεί τη γλώσσα, που κατανοεί ο κατηγορούμενος, πλην όμως στο Κατάστημα Κράτησης, υπάρχει συγκρατούμενος, που ομιλεί τη γλώσσα αυτή και μπορεί να έτσι να γίνει η μετάφραση (έστω με τη μορφή της σύνοψης) των ουσιωδών εγγράφων. Όπως όμως  αναφέρεται στην παράγραφο 5 του άρθρου 237 ΚΠΔ για την εξέταση του υπόπτου ή του κατηγορουμένου σε κάθε στάδιο της ποινικής διαδικασίας, όταν αυτή γίνεται με τη συνδρομή διερμηνέα ή όταν γίνεται προφορική μετάφραση ή σύνοψη βασικών εγγράφων ή για την παραίτηση των ανωτέρω από το δικαίωμα της μετάφρασης, συντάσσεται έκθεση ή γίνεται ειδική μνεία στην έκθεση, που συντάσσεται από το αρμόδιο κάθε φορά όργανο. Κατά συνέπεια στην περίπτωση της μετάφρασης (έστω και με συνοπτική μορφή) των ουσιωδών εγγράφων της δικογραφίας στον κατηγορούμενο από συγκρατούμενό του εντός του Καταστήματος Κράτησης πρέπει να συνταχθεί σχετική έκθεση ενώπιον του Δ/ντη του Καταστήματος Κράτησης, που να φέρει τις υπογραφές τους.

===Ακόμη όπως προβλέπεται στην παράγραφο 3 του άρθρου 237 ΚΠΔ ο  ύποπτος ή ο κατηγορούμενος έχει δικαίωμα να υποβάλει αντιρρήσεις κατά της απόφασης, με την οποία κρίνεται ότι δεν απαιτείται μετάφραση εγγράφων ή χωρίων εγγράφων ή όταν η ποιότητά της δεν είναι επαρκής. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται αναλόγως το έκτο εδάφιο του άρθρου 233 παρ. 1. Δηλαδή στην προκαταρκτική εξέταση αποφαίνεται ο αρμόδιος Εισαγγελέας, στην κύρια ανάκριση το αρμόδιο Δικαστικό Συμβούλιο και στο ακροατήριο το αρμόδιο Δικαστήριο. Με τον τρόπο αυτό ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος δεν στερείται πρόσβασης σε δικαιοδοτικό όργανο, προκειμένου τούτο να αποφανθεί επί του ζητήματος αν ένα έγγραφο έχει το χαρακτήρα του ουσιώδους εγγράφου και πρέπει να μεταφραστεί ή όχι.

===Για το δικαίωμα του υπόπτου ή του κατηγορουμένου στη μετάφραση των ουσιώδών εγγράφων στη γλώσσα, που κατανοεί, χωρεί παραίτηση. Για το λόγο αυτό στην παράγραφο 4 του άρθρου 237 ΚΠΔ αναφέρεται ότι ο  ύποπτος ή ο κατηγορούμενος έχει δικαίωμα να παραιτηθεί από το δικαίωμα μετάφρασης εγγράφων υπό την προϋπόθεση ότι έχει προηγουμένως συμβουλευθεί συνήγορο ή ότι έχει με άλλον τρόπο λάβει πλήρη γνώση των συνεπειών της παραίτησης. Η παραίτηση πρέπει να είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης του προσώπου και να μην περιέχει όρο ή αίρεση. Ως παραίτηση θεωρείται και η μη εμφάνιση του υπόπτου ή του κατηγορουμένου, ύστερα από σχετική νόμιμη κλήτευσή του, για προφορική μετάφραση εγγράφων.  Η ανωτέρω ρύθμιση προσφέρει τη δυνατότητα της διαύγειας σε περίπτωση παραίτησης δικαιώματος, ώστε να μην υφίσταται αμφιβολία για τις συνθήκες ελευθερίας και πλήρους κατανόησης των συνεπειών, που συνιστά η παραίτηση από τη μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων, αλλά και για να μην δημιουργείται έδαφος για παλινωδίες στην υπερασπιστική γραμμή του κατηγορουμένου και εμπόδια στη μετέπειτα διεξαγωγή της δίκης.

===Επιπλέον προκειμένου να αποφεύγονται ακυρότητες στην ποινική διαδικασία είναι άξια αναφοράς η υπ’αριθμ. 729/2020 απόφαση του Αρείου Πάγου, σύμφωνα με την οποία και στην περίπτωση που αλλοδαπός κατηγορούμενος δεν δηλώσει ότι δεν γνωρίζει επαρκώς την ελληνική γλώσσα, το δικαστήριο πρέπει να διερευνήσει αν αυτός ομιλεί και κατανοεί επαρκώς την ελληνική γλώσσα και κατόπιν αυτού, εναπόκειται στην, αναιρετικώς ανέλεγκτη, κυριαρχική κρίση του διευθύνοντος ο διορισμός ή μη διερμηνέως.

===Πως όμως διαπιστώνεται τυχόν κατανόηση της ελληνικής γλώσσας από τον κατηγορούμενο παρά το ότι αυτός είναι υπήκοος άλλης χώρας της Ε.Ε και το επιδοθέν σε αυτόν κλητήριο θέσπισμα είναι στην ελληνική γλώσσα? Η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στη μελέτη της υπ’αριθμ. 1685/2017 απόφασης του Αρείου Πάγου. Με την απόφαση αυτή το Ακυρωτικό Δικαστήριο αναίρεσε απόφαση Δικαστηρίου της ουσίας, που έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του υπερασπιστικού δικαιώματος του κατηγορουμένου, αφού, μολονότι ήταν ολλανδός υπήκοος, του επιδόθηκε στην ελληνική γλώσσα κλητήριο θέσπισμα. Ειδικότερα στην ανωτέρω απόφαση του Αρείου πάγου αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι από το Δικαστήριο της ουσίας αγνοήθηκαν κρίσιμα έγγραφα, τα οποία συνέταξε ο ίδιος ο κατηγορούμενος στην ελληνική γλώσσα, είναι υπογεγραμμένα από αυτόν, με βεβαιωμένο το γνήσιο της υπογραφής του, με τα οποία παρείχε εντολές και εξουσιοδοτούσε τους συνηγόρους του για δικονομικές ενέργειες και από τα οποία προκύπτει αντίθετο συμπέρασμα από την άνω κρίση του. Και συγκεκριμένα αγνόησε και δεν έλαβε υπόψη: α] την από 19-5-2015 έγγραφη εξουσιοδότηση στην ελληνική γλώσσα, συντάκτης της οποίας είναι ο ανωτέρω κατηγορούμενος, με βεβαιωμένο το γνήσιο της υπογραφής του από τη δικηγόρο Δ. Δ., με την οποία διόρισε, κατά την προδικασία, τέσσερις πληρεξουσίους συνηγόρους, ήτοι τους: 1] Ξ. Π., 2] Κ. Π., 3]Δ. Δ. και 4] Δ. Μ., παρέχοντας σ’ αυτούς ειδική εντολή και πληρεξουσιότητα, όπως από κοινού είτε ο καθένας χωριστά συνεπικουρούμενοι και από τέσσερις ασκούμενους δικηγόρους, τους οποίους κατονομάζει, εμφανιστούν ενώπιον της 14ης Πταισματοδίκου Αθηνών λάβουν γνώση και αντίγραφα της ποινικής δικογραφίας, που εκκρεμούσε σε βάρος του, ζητήσουν προθεσμία για την παροχή εγγράφων εξηγήσεων, υποβάλουν σημείωμα εγγράφων εξηγήσεων για λογαριασμό του, καθώς, επίσης, τους εξουσιοδότησε να τον εκπροσωπούν σε όλες τις διαδικαστικές πράξεις που αφορούν στη συγκεκριμένη υπόθεση, β] την από 14-7-2015 έγγραφη εξουσιοδότηση, επίσης στην ελληνική γλώσσα, της οποίας συντάκτης είναι ο ίδιος ο κατηγορούμενος, στην οποία βεβαιώνεται το γνήσιο της υπογραφής του από την ίδια πληρεξούσια δικηγόρο Δ. Δ. και με την οποία εξουσιοδότησε και έδωσε εντολή στους δικηγόρους: α] Κ. Π., β] Μ. Φ., γ] Α. Α. και δ] Δ. Δ. όπως από κοινού είτε καθένας χωριστά τον εκπροσωπήσουν ενώπιον του ανωτέρω Μονομελούς Πλημμελειοδικείου κατά την εκδίκαση της υπόθεσης ……Τα ως άνω διαδικαστικά κρίσιμα έγγραφα, παρά του ότι απεδείκνυαν την υπό του ανωτέρω κατηγορουμένου γνώση της ελληνικής γλώσσας, δυνάμει των οποίων άσκησε αυτός δια των πληρεξουσίων δικηγόρων του πλήρως τα δικονομικά του δικαιώματα, τόσο στην προδικασία, παρέχοντας, αναλυτικώς, έγγραφες εξηγήσεις και αντικρούοντας την κατ’ αυτού κατηγορία για καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, κατ’ εξακολούθηση, ερειδόμενη στην υπ’ αρίθμ…… /2013 απόφαση της Ολομελείας της Επιτροπής Ανταγωνισμού, όσο και κατά την προηγηθείσα της δικασίμου της 30ης Νοεμβρίου 2016 κύρια διαδικασία, χωρίς ουδέποτε να προβάλει αντιρρήσεις ή οποιαδήποτε ένσταση περί μη κατανοήσεως υπ’ αυτού της ελληνικής γλώσσας, ουδόλως τα έλαβε υπόψη και τα εκτίμησε το ανωτέρω Δικαστήριο για το σχηματισμό της δικανικής του κρίσης. Περαιτέρω, ενόψει του πλήθους των προαναφερθέντων εγγράφων και της κατά την προδικασία αντικρούσεως υπ’ αυτού [κατηγορουμένου] της ταυτοσήμου με το επιδοθέν κλητήριο θέσπισμα κατηγορίας, η προσβαλλόμενη δεν διέλαβε ουδεμία αιτιολογία ως προς τη μη κατανόηση υπό του άνω κατηγορουμένου του κλητηρίου θεσπίσματος, λόγω άγνοιας της ελληνικής γλώσσας, ενώ, προσέτι, ουδεμία σκέψη διέλαβε, ούτε επικαλείται από ποία αποδεικτικά μέσα το δίκασαν Δικαστήριο οδηγήθηκε στην κρίση ότι δεν κατανοούσε την ελληνική γλώσσα και ήταν γνώστης μόνο της ολλανδικής, εκ της αναφοράς και μόνο ότι ήταν ολλανδός υπήκοος, παρά τα αντιθέτως προκύπτοντα από τα ανωτέρω κρίσιμα έγγραφα, τα οποία, όπως προεκτέθηκε, ουδόλως έλαβε υπόψη και συνεκτίμησε για το σχηματισμό της δικανικής του κρίσης.

===Βέβαια εκείνο, που από τη νομολογία του Ακυρωτικού μας  Δικαστηρίου προκύπτει είναι το αν επήλθε παραβίαση των δικαιωμάτων υπεράσπισης κρίνεται, αφού σταθμιστούν τα υπερασπιστικά δικαιώματα του θύματος, τα δικαιώματα των μαρτύρων, καθώς και το δημόσιο συμφέρον για αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης (ΑΠ 624/2020).

Αποθήκευση αρχείου (DOC, Unknown)

Παντελής Μποροδήμος, Γεν.Γραμματέας Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων

Όσοι κατά καιρούς ασχολούνται με το ζήτημα του χρόνου απονομής της Δικαιοσύνης, είτε από θέσεις υπευθύνων, είτε ως παρατηρητές ενός κοινωνικού φαινομένου, είτε εσχάτως και ως αυτόκλητοι «σωτήρες», παρουσιάζουν συνήθως την εικόνα ενός προβλήματος, με προφανείς και εύκολες λύσεις, για οποίες αρκεί το προσωπικό τους «μαγικό ραβδί». Η ίδια όμως η εμπειρία δεκάδων νόμων τα τελευταία 20 χρόνια σχετικών με την «επιτάχυνση» της απονομής της Δικαιοσύνης, από διαφορετικές κυβερνήσεις και νομοθετικά σώματα, μας δίνει σοβαρά επιχειρήματα για να αποφανθούμε ότι ένα πολυπαραγοντικό και αληθινό πρόβλημα, δεν μπορεί να έχει λύσεις μεταφυσικές. Πολύ δε περισσότερο, όταν «μαθητευόμενοι μάγοι» της επιτάχυνσης, έχουν επανειλημμένα προκαλέσει με νομοθετικές τους επιλογές εμφράγματα στο δικαιοδοτικό μας σύστημα.

Βολικό, αλλά ανώφελο, υπήρξε στο παρελθόν το «blame game» των αιτιών της καθυστέρησης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η ελληνική κοινωνία έχει γίνει πολλές φορές παρατηρητής βελούδινων ή και σκληρών αντιπαραθέσεων μεταξύ κυβερνήσεων, δικαστικών ενώσεων, δικηγορικών συλλόγων και δικαστικών υπαλλήλων για το χρόνο απονομής της Δικαιοσύνης. Δεν ήταν λίγες οι φορές που η εκτελεστική εξουσία επέλεξε να κατασκευάσει ένα τεχνητό εχθρό, έναν επικοινωνιακά διαχειρίσιμο «αποδιοπομπαίο τράγο» κατά του οποίου έπρεπε να στραφεί η νομοθετική πρωτοβουλία, προκειμένου να υπάρξει η αναγκαία κοινωνική συναίνεση πριν από κάθε αλλαγή, αλλά και η κοινωνική ανοχή πριν την προδιαγεγραμμένη αποτυχία. Πάντα κάποιος «άλλος» φταίει που δεν θέλει την αλλαγή, πάντα κάποιος άλλος που η αλλαγή δεν έφερε αποτέλεσμα. Στο στόχαστρο αυτό μπήκαν κατά καιρούς τόσο οι δικαστικοί λειτουργοί, όσο και οι δικηγόροι και οι υπάλληλοι.

Βολικό, αλλά ανώφελο, είναι να γίνεται συζήτηση για βαθιά θεσμικά ζητήματα με συνθηματικούς όρους. Επιτάχυνση, μεταρρύθμιση, αξιολόγηση χαϊδεύουν τα αυτιά ως αόριστες έννοιες, όταν όμως προσλαμβάνουν υλικό περιεχόμενο μπορούν να σημαίνουν ταυτόχρονα προχειρότητα, κατάργηση θεσμικών εγγυήσεων ή δυσανεξία στη διάκριση εξουσιών. Πόσο καλά γνωρίζει άραγε η ελληνική κοινωνία ότι η αξιολόγηση των δικαστών και εισαγγελέων υφίσταται και λειτουργεί αδιάκοπα σε όλο τον υπηρεσιακό τους βίο; Ότι ο πειθαρχικός έλεγχος – και δη στο χρόνο έκδοσης αποφάσεων – είναι ιδιαίτερα αυστηρός και έχει αποτελέσματα αδιανόητα για το δημόσιο τομέα; Κατανοούν άραγε οι ιθύνοντες ότι η πραγματική ανάγκη για ταχύτητα δεν μπορεί να υπονομεύει ούτε την πρόσβαση του πολίτη στη Δικαιοσύνη, ούτε τις θεσμικές εγγυήσεις ποιότητας στο δικαιοδοτικό αποτέλεσμα; Η΄ ότι οι μεταρρυθμίσεις καθίστανται απλό ευχολόγιο αν δεν συνεπάγονται και κάποιο κόστος για τον κρατικό κορβανά;

Ωφέλιμη υπέρβαση θα είναι να πάψει η εκτελεστική εξουσία να νιώθει άβολα με το διάλογο. Προτάσεις για μεταρρυθμίσεις που θα βελτιώσουν την αποδοτικότητα του συστήματος έχουν κάνει επανειλημμένα οι δικαστές και εισαγγελείς: Ο θεσμός της δικαστικής διαμεσολάβησης, δηλαδή της προσπάθειας εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς, υπό την εγγύηση όμως της παρουσίας δικαστικού λειτουργού, μπορεί να αποσυμφορήσει με τρόπο ουσιαστικό, χωρίς να εμποδίζει τη δικαστική προστασία των κοινωνικά αδύναμων. Η λειτουργία ειδικού σώματος δικαστικής αστυνομίας εξειδικευμένης για ζητήματα συλλογής αποδεικτικού υλικού, μπορεί να εγγυηθεί την απεμπλοκή από την ατέρμονη γραφειοκρατία. Σύγχρονη δικαιοσύνη δεν νοείται χωρίς την υλοποίηση των διαχρονικών υποσχέσεων για παροχή ψηφιακών μέσων και ενοποίηση του συστήματος ηλεκτρονικής κατάθεσης, παρακολούθησης δικογραφίας και αρχείων αποφάσεων όλων των δικαστηρίων, χωρίς ποτέ να ξεχνάμε ότι η Δικαιοσύνη πρέπει να παραμένει ανθρώπινο έργο και όχι έργο των κρύων λογισμικών της «Τεχνητής Νοημοσύνης». Αναγκαία είναι ακόμη και η μείωση του βαθμού αναβίωσης του ίδιου δικαιοδοτικού αντικειμένου πολιτικών ή ποινικών υποθέσεων: στην πολιτική δίκη η ύπαρξη μόνιμου σώματος ειδικών επιστημόνων για να επικουρούν το δικαστή, μπορεί να συμβάλει στην διαμόρφωση άρτιων και απροσμάχητων από ένδικα μέσα αποφάσεων, ήδη από τον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας, ενώ στην ποινική δίκη, νευραλγικής σημασίας είναι η επένδυση στην ποιότητα του σωφρονιστικού μας συστήματος. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και η ευχή για νομοθετική αυτοσυγκράτηση, προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης σταθερών και μακρόπνοων κανόνων, ιδίως στα βασικά μας νομοθετήματα, που τα τελευταία χρόνια δέχονται αλλεπάλληλες και αντιφατικές τροποποιήσεις.

Εν τέλει, η απονομή της Δικαιοσύνης θα έχει ελπίδες να εισέλθει επιτυχώς στον 21^ο αιώνα, μόνο αν δεν υπάρχει «face control» στο κατώφλι του. Οι λύσεις δεν αναζητώνται επιτυχώς στη μόδα των κάθε λογής εξωθεσμικών «think tanks», άγνωστων συμφερόντων και εξαρτήσεων. Ανώτατα Δικαστήρια, δικαστικές ενώσεις, δικηγόροι και υπάλληλοι είναι αυτοί που πρέπει να βρίσκονται – σε μόνιμη και θεσμοθετημένη βάση- στο τραπέζι του διαλόγου με την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, χωρίς αποκλεισμούς ή επιλογή συνομιλητών. Καταγραφή προβλημάτων, αξιολόγηση και ιεράρχηση, προτάσεις λύσεων, αναπροσαρμογή με βάση τα αποτελέσματα. Όλοι έχουν να κερδίσουν: οι κυβερνώντες γιατί θα έχουν διασφαλίσει ένα υψηλό επίπεδο κράτους δικαίου για τους πολίτες. Οι δικαστικοί λειτουργοί γιατί θα παύσουν να γίνονται οι κυματοθραύστες μιας κοινωνικής αγανάκτησης που δεν έχουν προκαλέσει. Πάνω από όλους οι πολίτες, γιατί θα μπορούν να ζουν και να αναπτύσσονται μέσα σε μια πραγματική Δημοκρατία, που υπάρχει μόνο με ανεξάρτητη και αποτελεσματική Δικαιοσύνη.

* Αναδημοσίευση από το «Βήμα της Κυριακής» της 07.11.2021

Της Φανής Σωτηριάδου,

Πρωτοδίκη Δ.Δ.

Την περίοδο που διανύουμε, έχει ανοίξει η συζήτηση μέσα στο δικαστικό σώμα γύρω από το ζήτημα «τι δικαστές θέλουμε». Σκοπός είναι να τύχει αποδοχής από τους διοικητικούς δικαστές ο Χάρτης Δεοντολογίας των δικαστικών λειτουργών της διοικητικής δικαιοσύνης, ο οποίος θα διαγράφει τις «γενικές αρχές και κατευθύνσεις» που «πρέπει» να ακολουθεί ο δικαστικός λειτουργός στον δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό του βίο, προκειμένου να μην θέτει εν αμφιβόλω την αξιοπιστία του. Το περιεχόμενο αυτής της συζήτησης επιχειρείται να προσανατολισθεί γύρω από την άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης του δικαστή σε συνδυασμό με το δικαίωμά του περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Διάφορες αόριστες και εκλεπτυσμένες έννοιες διανθίζουν τη θέση όσων τάσσονται υπέρ της ισχύος ενός Χάρτη Δεοντολογίας για δικαστικούς λειτουργούς, όπως για παράδειγμα: «ο δικαστής μπορεί ελεύθερα να αναπτύσσει την προσωπικότητά του αλλά με αυτοπεριορισμούς που επιβάλλονται από τη θεσμική του αποστολή», «ο δικαστής μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα αλλά και υπεύθυνα», «η ελευθερία του δικαστή πρέπει να φιλτράρεται μέσα από τη δεοντολογία του», «ο δικαστής δεν πρέπει να ταυτίζεται με ιδεολογικές προσεγγίσεις γιατί μόνο έτσι θα παραμείνει ένας ελεύθερος άνθρωπος». Τι σημαίνουν και πώς ερμηνεύονται άραγε στην πράξη λέξεις όπως «αυτοπεριορισμοί, υπευθυνότητα, ελευθερία, φιλτράρισμα κ.α.», που θα ακούσουμε εν καιρώ;

Ένα πρώτο επιχείρημα των εισηγητών και υπέρμαχων της ισχύος ενός Χάρτη Δεοντολογίας στους δικαστικούς λειτουργούς της διοικητικής δικαιοσύνης είναι ότι ένα τέτοιο κείμενο δεν θα είναι δεσμευτικό, θα έχει χαρακτήρα ήπιου δικαίου και δεν θα αποτελέσει εργαλείο πειθαρχικών κυρώσεων σε βάρος των παραβατών του. Ότι σκοπός του είναι να ξεδιαλύνει την ασάφεια που υπάρχει (;) σε σχέση με τη συμπεριφορά του δικαστή στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του. Να επιλύσει ή μάλλον να κατευθύνει προς την επίλυση συγχύσεων που εμφανίζονται και αφορούν τα όρια της έκφρασης του δικαστή, τόσο στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων του όσο και της καθημερινότητάς του. Υποστηρίζεται επίσης ότι ο Χάρτης Δεοντολογίας υπάρχει σε όλα τα δικαστικά σώματα της Ευρώπης και μάλιστα από καιρό, συνεπώς θα αποτελούσε ελληνική παραφωνία και μάλιστα αναιτιολόγητη να μην υιοθετηθεί και από το ελληνικό δικαστικό σώμα.

Τα παραπάνω αποτελούν επιχειρήματα τα οποία σκοπούν στην όσο το δυνατόν «ανώδυνη», από άποψη αντιστάσεων, υιοθέτηση του χάρτη δεοντολογίας από το δικαστικό σώμα και στοχεύουν κυρίως στο να υποτιμηθεί η συζήτηση γύρω από το περιεχόμενο και την ρυθμιστική εμβέλεια του Χάρτη. Όσο, όμως κι αν επιχειρείται να απαξιωθεί, ώστε εντέλει σιωπηρά να τύχει αποδοχής, ο Χάρτης Δεοντολογίας ή καλύτερα το σχέδιο του Χάρτη που γνωστοποιήθηκε στους διοικητικούς δικαστές από το Συμβούλιο της Επικρατείας, έρχεται με πρωτόγνωρο τρόπο να επέμβει, με τον μανδύα κατευθύνσεων, στην ουσία, όμως, περιορισμών, τόσο στην ανεξαρτησία του δικαστή κατά την άσκηση των καθηκόντων του όσο και στην ελευθερία και στις επιλογές που δύναται ο κάθε δικαστής να έχει στην προσωπική του ζωή. Απόδειξη για την μείζονα, με αρνητικό πρόσημο, σημασία του Χάρτη Δεοντολογίας αποτελεί η ίδια η αποσιώπησή του, η παράλειψη από τη διαμόρφωση του κειμένου του των ίδιων των δικαστών που θα κληθούν να τον εφαρμόσουν, ενώ μόνο ύστερα από ενυπόγραφη διαμαρτυρία 100 δικαστών των διοικητικών Πρωτοδικείων και Εφετείων της χώρας το συγκεκριμένο ζήτημα θα τεθεί σε Γενική Συνέλευση της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών, ώστε να γνωστοποιηθεί ευρέως. Όσον δε αφορά το επιχείρημα της εφαρμογής του Χάρτη στα ευρωπαϊκά δικαστικά δρώμενα, είναι πράγματι απορίας άξιο γιατί ποτέ ένα τέτοιο επιχείρημα δεν συνοδεύεται από μεταφορά εμπειρίας από τα δικαστικά συστήματα όπου εφαρμόζεται. Ας μας επιτραπεί, λοιπόν, ενόψει του παραπάνω ατεκμηρίωτου, να διατηρήσουμε τις επιφυλάξεις μας, ως προς το αν, έστω και μακροπρόθεσμα, ο Χάρτης θα αποτελέσει εργαλείο πειθαρχικών κυρώσεων ή απειλής επιβολής τους, και κατ’ επέκταση ενός κλίματος φόβου ή έστω ανησυχίας για το αν καλώς βαδίζουμε σύμφωνα με τις εντολές του. Άλλωστε, κάτι τέτοιο δεν είναι φύσει ασύμβατο με έναν κώδικα δεοντολογίας, δεδομένου ότι ο Κώδικας Δεοντολογίας για Ευρωπαίους Δικηγόρους που έχει εγκριθεί από το Συμβούλιο Δικηγορικών Συλλόγων της Ευρώπης (CCBE), προβλέπει ρητά ότι η μη τήρηση κανόνων επαγγελματικής δεοντολογίας μπορεί να οδηγήσει σε πειθαρχικές κυρώσεις.

Ένα ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται στα πλαίσια αυτής της συζήτησης είναι ποια είναι τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου του δικαστή, τα οποία επιχειρείται να καθορισθούν, προκειμένου, αντίστοιχα, να οριοθετηθεί και το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης αυτού.

Είναι δυνατόν να θεωρήσουμε ως ιδιωτικό βίο μόνο τις οικογενειακές και στενές συγγενικές και φιλικές συνευρέσεις; Δηλαδή, ο δικαστής μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς, μόνο στο πολύ στενό του περιβάλλον; Κάποιοι υποστηρίζουν πως ναι. Μα τότε τι σόι ελευθερία διαθέτει ο δικαστής αν όλη και όλη η έκφραση της γνώμης του περιορίζεται μέσα στους τοίχους του σπιτιού του ή έστω σε εξωτερικούς χώρους, αλλά πάντα χαμηλόφωνα, για να μην εκτεθεί σε τρίτους που μπορεί να τον ακούσουν; Όχι μόνο μια τέτοια αντίληψη δεν συνάδει με τη διαμόρφωση ενός δικαστή ως ελεύθερου ανθρώπου αλλά θυμίζει σκοτεινές περιόδους, όπου κανείς ήταν εξαναγκασμένος σε μία διαρκή «συνωμοτική» συμπεριφορά, προκειμένου να διαφυλάξει την ελευθερία του.

Οι κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο λειτουργίας και ζωής της οικογένειάς του είναι άραγε ιδιωτικός ή δημόσιος βίος; Για παράδειγμα, οι σχέσεις με τους γείτονες, τους γονείς των συμμαθητών των παιδιών του και τους εκπαιδευτικούς των παιδιών του, τους μικρομαγαζάτορες της γειτονιάς του, τους οποίους καθημερινά συναναστρέφεται. Σαφώς είναι ένας κύκλος κάπως ευρύτερος, ωστόσο απολύτως καθημερινός και κατ’επέκταση και ιδιωτικός. Κι αν επομένως, ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων θελήσει να διαμαρτυρηθεί  για την έλλειψη καθηγητών, για το κόστος των αναλώσιμων στο νηπιαγωγείο, για τα kibo που στεγάζουν τα παιδιά του, για το ότι ακόμη για μια χρονιά δεν υπάρχει πετρέλαιο στις τάξεις, ο δικαστής τι θα κάνει; Τι θα πει στους γονείς των μαθητών, που από κοινού τα παιδιά τους υφίστανται τις γνωστές τοις πάσι συνέπειες της υποχρηματοδότησης της παιδείας; Και το παιδί του δικαστή τι θα κάνει; Θα απομονωθεί από τις παρέες του προκειμένου με τη στάση του να μην εκθέσει τον γονιό του; Ή μήπως ο λόγος ενός δικαστή που αρθρώνεται με λογικά επιχειρήματα ενδυναμώσει τα αιτήματα των υπολοίπων γονιών; Η μήπως ο δικαστής που δείχνει ότι είναι πάνω από όλα και γονιός και ευσυνείδητος πολίτης κερδίζει περισσότερη αξιοπιστία στο πρόσωπο του αλλά και στην θεσμική του θέση;

Τα όρια επομένως μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου είναι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ρευστά και το εγχείρημα μιας τέτοιας διάκρισης όχι μόνο τείνει να προκαλέσει περισσότερες συγχύσεις αλλά και να επιβάλει περισσότερους περιορισμούς. Εκτός, αν ως δημόσιο βίο εννοούμε τις κοσμικές εμφανίσεις. Μα πόσοι, άραγε, είναι οι δικαστές που παρευρίσκονται σε μεγάλες κοινωνικές εκδηλώσεις; Αν δεν κάνω λάθος οι περισσότεροι τείνουν να απομονωθούν εντελώς από τον υπέρογκο φόρτο εργασίας. Ή μήπως εννοούμε τον λόγο που αρθρώνουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Εν προκειμένω, όμως, η σκοπιμότητα μιας τέτοιας συζήτησης περί της έκθεσης του δικαστή μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πρωτίστως να αποπροσανατολίσει, ώστε η συζήτηση περί χάρτη δεοντολογίας να επικεντρωθεί σε ζητήματα «ήθους» και «ευπρέπειας» των δικαστικών λειτουργών και όχι στο κατά πόσο ο δικαστής δύναται να εκφέρει άποψη για μείζονος σημασίας κοινωνικά ζητήματα, συζήτηση, η οποία επιδιώκεται να αποσιωπηθεί.

Επί αυτού λοιπόν, αν θεωρήσουμε ορθή την άποψη του αυτοπεριορισμού της έκφρασης του δικαστή και ο δικαστής εκφράζει την φανερή του αντίθεση με μια συγκεκριμένη πολιτική επιλογή μόνο στον στενό του κύκλο, τότε με τη σιωπή του, όπως ισχύει και για όλους τους πολίτες, δεν σημαίνει ότι συναινεί; Δεν σημαίνει ότι μπροστά σε σημαντικά κοινωνικοπολιτικά γεγονότα ο δικαστής, ο άνθρωπος, ο θεσμός από τον οποίο οι πολίτες προσμένουν αξιοκρατία και δικαιοσύνη, είναι αδιάφορος; Η σιωπή του δεν δείχνει, ομοίως, ειλημμένη απόφαση;

Σχετικά με τα παραπάνω, λένε ότι το να πάρει δημόσια θέση ο δικαστής για θέματα που μπορεί να δικάσει (που κανείς δικαστής δεν ξέρει εκ των προτέρων ακριβώς ποια μπορεί να είναι αυτά και επομένως αποκλείεται μια ευρεία γκάμα υποθέσεων, εκτός από τις πολύ ήσσονος σημασίας) δείχνει την προκατάληψή του. Μα αυτό είναι αυτονόητο ή αλλιώς εκ των ουκ άνευ. Ποιος δικαστής θα πάρει δημόσια ή ακόμη και ιδιωτικά θέση για μια υπόθεση που γνωρίζει τους διαδίκους ή σε κάθε περίπτωση ξέρει ότι θα αχθεί ενώπιον του; Είναι όμως εξίσου προκατάληψη και έλλειψη αμεροληψίας ο δικαστής, που υπηρετεί για παράδειγμα στις επιτροπές προσφυγών, να συμμετέχει σε συζητήσεις, μικρές ή μεγάλες, για την μεταναστευτική πολιτική και να εκφράζει τη διαφωνία του σε επιμέρους σημεία της ή εν τω συνόλω; Σαφώς και όχι. Διότι ο δικαστής που διαφωνεί πάλι τον νόμο θα εφαρμόσει και αν ασκήσει τη διακριτική του ευχέρεια υπέρ του αιτούντος άσυλο, πάλι στα πλαίσια που ο νόμος του επιτρέπει θα την έχει ασκήσει. Αντιθέτως, η «αυτοσυγκράτηση» ενός τέτοιου δικαστή σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής, δηλαδή επί της ουσίας η απαγόρευση σε αυτόν τον δικαστή να συζητά ένα θέμα τόσο βαρύνουσας σημασίας, στο οποίο λόγω θέσης αποδεικνύεται και πιο αρμόδιος από άλλους, με πιο πλούσια εμπειρία, καταλήγει υπέρμετρος περιορισμός της ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Άλλωστε, η ίδια η Βουλή είναι αυτή που καλεί την Ένωση Διοικητικών Δικαστών, ανάμεσα σε άλλους φορείς, να εκθέσει τις θέσεις των διοικητικών δικαστών στην αρμόδια Επιτροπή της, κατά τη συζήτηση των νομοσχεδίων που φέρνουν αλλαγές στον εκάστοτε ισχύοντα μεταναστευτικό νόμο, ενώ πολλές φορές δικαστές είναι μέλη νομοπαρασκευαστικών επιτροπών. Ποτέ, όμως, μέχρι σήμερα δεν αμφισβητήθηκαν εκ του λόγου τούτου τα εχέγγυα αμεροληψίας του δικαστή που εκφράζει μία θέση στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής ή σε μία νομοπαρασκευαστική επιτροπή, ακόμη και αν τελικά (όπως συμβαίνει συχνά) η Βουλή υιοθετήσει διαφορετική άποψη για το συγκεκριμένο θέμα.

Στην πραγματικότητα, επομένως, η συζήτηση περί ελευθερίας έκφρασης του δικαστή είναι μια συζήτηση περί του δικαιώματος αμφισβήτησης από τον δικαστή της εκάστοτε κρατούσας αντίληψης. Έτσι, για παράδειγμα, έχει το δικαίωμα σήμερα ο δικαστής, μέσα στο δεδομένο πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει, να εκφράζει την επιστημονική του άποψη, ακόμη κι αν είναι αντίθετη με την κρατούσα, σχετικά με την διαχείριση της πανδημίας, τις αυξήσεις στα είδη λαϊκής κατανάλωσης και την ενέργεια, τις αναδιαρθρώσεις στις εργασιακές σχέσεις και το ασφαλιστικό, την συστηματική έλλειψη μέτρων αντιπυρικής και  αντιπλημμυρικής προστασίας; Κλονίζεται, όντως, η αξιοπιστία του προς την κοινωνία όταν αμφισβητεί ή ακόμη και διαφωνεί με τα κακώς κείμενα ή με επίσημες προσεγγίσεις και πρακτικές;

Ο συντακτικός νομοθέτης έθεσε πολύ συγκεκριμένους περιορισμούς στο δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης του δικαστή, έχοντας, σαφώς, κατά νου τον θεσμικό του ρόλο. Μας επιτρέπεται να θέσουμε περισσότερους; Ή μήπως έτσι, στην πραγματικότητα, υπονομεύουμε την ανεξαρτησία, την αμεροληψία και την ελευθερία του δικαστή; Μια ελευθερία που όσο την κόβουμε και τη ράβουμε στα μέτρα της ουδετερότητας τόσο τελικά την δεσμεύουμε και την εγκλωβίζουμε προς αντίθετες κατευθύνσεις.

                  ΕΝΩΣΗ
ΔΙΚΑΣΤΩΝ   &   ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΩΝ
      ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΚΤΙΡΙΟ 6 –ΓΡΑΦΕΙΟ 210
ΤΗΛ: 213 215 6114-  FAX 210 88 41 529
Τ.Κ. 101. 71 –  e- mail: endikeis@otenet.gr

Ομιλία του Προέδρου της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων

 κ. Χριστόφορου Σεβαστίδη, Δ.Ν.- Εφέτη,

στο Forum «Η Ελλάδα το 2040»

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την Επιτροπή «Ελλάδα 2021» για την πρόσκληση που απηύθυνε στην Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων να συμμετέχει στο αποψινό Φόρουμ ως εκπρόσωπος των Δικαστικών Λειτουργών της χώρας. Το Δικαστικό Σώμα μαζί με όλους τους Έλληνες τιμά φέτος τα 200 χρόνια από την ίδρυση του νέου ελληνικού Κράτους. Μέσα στα χρόνια αυτά δόθηκαν αγώνες και έγιναν προσπάθειες για να μπορέσει ο τόπος μας να ορθοποδήσει και να περάσει γρήγορα το στάδιο της μετάβασης από μια αγροτική- φεουδαρχική οικονομία σε μία αναπτυγμένη αστική- βιομηχανική. Οι πολιτικές μεταβολές επηρέαζαν και τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας η οποία έπρεπε με ταχείς ρυθμούς να φτάσει σε ένα επίπεδο πλήρους ανεξαρτησίας και χειραφέτησης από τις κυβερνήσεις. Το ισχύον Σύνταγμα αν και προστατεύει πιο αποτελεσματικά τον θεσμό σε σύγκριση με τα προϊσχύσαντα, περιλαμβάνει ωστόσο διατάξεις που υπονομεύουν τη δικαστική ανεξαρτησία επιτρέποντας άμεσες ή έμμεσες επεμβάσεις στην λειτουργία της από την πολιτική εξουσία. Και καθώς η σημερινή θεματική είναι στραμμένη στο μέλλον θα επιχειρήσω σε σύντομες γραμμές να καταθέσω τις προτάσεις της Ένωσής μας για μια επαναφορά του θεσμού στη συνταγματική του αποστολή, που είναι η απονομή δικαιοσύνης προς όφελος του Λαού.

Στην τελευταία συνταγματική αναθεώρηση χάθηκε μια πολύ μεγάλη ευκαιρία. Κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση δεν άκουσαν το διαχρονικό αίτημα των Δικαστικών Ενώσεων να αλλάξει ο τρόπος επιλογής της ηγεσίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων ώστε να μην αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της κάθε κυβέρνησης. Η διαδικασία που προβλέπεται σήμερα στο Σύνταγμα κλονίζει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην αμεροληψία και στην αντικειμενική εκπλήρωση των καθηκόντων των επιλεγέντων προσώπων. Δημιουργείται στον Λαό η πεποίθηση ότι οι επιλογές δεν γίνονται με κριτήριο την αξιοσύνη και τις ικανότητες ακόμα κι’ αν τα πρόσωπα που έχουν επιλεγεί είναι τα καλύτερα. Τις ίδιες επισημάνσεις έχουν κάνει και ξένοι φορείς, όπως παράδειγμα η GRECO, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά της Διαφθοράς στον τέταρτο κύκλο αξιολόγησης για την Ελλάδα το έτος 2015. Έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες και είναι αναγκαία η προεπιλογή ορισμένων υποψηφίων από το ίδιο το Δικαστικό Σώμα, που είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τις ικανότητες και τα προσόντα των συναδέλφων του ώστε η Βουλή στη συνέχεια προσδίδοντας λαϊκή νομιμοποίηση στη δικαστική εξουσία, να έχει και τον τελικό λόγο.

Η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στη Δικαιοσύνη ενισχύεται και με αλλαγές σε επίπεδο απλού νομοθέτη. Η Ένωσή μας ζήτησε επανειλημμένα από τις Κυβερνήσεις τα τελευταία 6 χρόνια τον αυτοπεριορισμό του Δικαστικού Σώματος. Αιτηθήκαμε εμείς οι ίδιοι να απαγορευτεί στους συναδέλφους μας να καταλαμβάνουν θέσεις στον διοικητικό μηχανισμό για χρονικό διάστημα τουλάχιστον δύο ετών από την αφυπηρέτησή τους. Η στελέχωση Ανεξάρτητων Αρχών και επιτροπών από συνταξιούχους Δικαστές και μάλιστα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μετά την συνταξιοδότησή τους είναι εύλογο να δημιουργούν προβληματισμούς και να γεννούν δυσπιστία. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι ενώ οι ίδιοι οι δικαστικοί λειτουργοί ζητούν επιτακτικά την απαγόρευση τέτοιας πρακτικής αντίθετα οι Κυβερνήσεις επιμένουν να την διατηρούν. Να συντηρούν μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας υποσκάπτοντας πεισματικά και σταθερά την αξιοπιστία των συνταγματικών θεσμών και ενισχύοντας την κοινωνική απογοήτευση γι αυτόν τον αφύσικο εναγκαλισμό.

Πέρα από τις παρατηρήσεις μας στην ανάγκη αλλαγής του συνταγματικού και νομοθετικού πλαισίου θωράκισης της Δικαστικής Ανεξαρτησίας, τα τελευταία χρόνια αξιοποιήθηκαν από τις Κυβερνήσεις υπαρκτά και χρόνια προβλήματα που σχετίζονται ιδιαίτερα με την καθυστέρηση στην απονομή του δικαίου προκειμένου να εισαχθούν νέες μορφές ιδιωτικοποίησης του σκληρού πυρήνα του Κράτους. Παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων ψηφίστηκε ο ν. 4640/30-11-2019 ο οποίος καθιστά πλέον υποχρεωτικό στάδιο μιας δίκης την ιδιωτική διαμεσολάβηση, δηλαδή την υποχρέωση του πολίτη να προσφεύγει με αυξημένο κόστος στις υπηρεσίες ιδιωτικών εταιριών επίλυσης διαφορών. Πέρα από την έλλειψη των αναγκαίων προσόντων προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας των ιδιωτών διαμεσολαβητών, την πιθανή άγνοια στοιχειωδών κανόνων της νομικής επιστήμης από τους διαμεσολαβητές και τον συνεπαγόμενο κλονισμό της εμπιστοσύνης των πολιτών στη Δικαιοσύνη, ο αληθινός σκοπός του παραπάνω νόμου εντοπίζεται ουσιαστικά στην ενίσχυση των ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής νομικών υπηρεσιών. Για τον παραπάνω προφανή λόγο δεν συζητήθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης η ολοκληρωμένη πρόταση της Ένωσής μας για ένα σύστημα δικαστικής μεσολάβησης που θα είναι δωρεάν για τους πολίτες και θα έχει την εγγύηση της αμεροληψίας των ισόβιων δικαστικών λειτουργών.

Ο ν. 4700/2020 έθεσε τη Δικαιοσύνη στην υπηρεσία πρωτίστως των επιχειρηματικών συμφερόντων επιτρέποντας την ίδρυση και λειτουργία ειδικών τμημάτων επενδυτικών διαφορών, που θα εκδικάζουν ταχύτατα υποθέσεις μεγάλου οικονομικού ενδιαφέροντος την ίδια στιγμή που βαλτώνουν οι δίκες των απλών πολιτών.  Δημιουργήθηκε μία Δικαιοσύνη δύο ταχυτήτων και μια ειδική μεταχείριση στην απόλαυση ενός συνταγματικού δικαιώματος όπως η παροχή έννομης προστασίας. Η χρήση των νέων τεχνολογιών και η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης εξυπηρετούν κυρίαρχα τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Τούτο προκύπτει από τον ίδιο τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Δεοντολογίας για την Τεχνητή Νοημοσύνη ο οποίος στην παράγραφο 3 ξεκαθαρίζει ότι «Η πρωτοβουλία για την ανάπτυξη αυτών των εργαλείων προέρχεται κατά κύριο λόγο από τον ιδιωτικό τομέα, του οποίου η πελατεία είναι κυρίως ασφαλιστικές εταιρίες, δικηγόροι και εταιρίες παροχής νομικών υπηρεσιών που επιθυμούν να μειώσουν τη νομική αβεβαιότητα και τη μη προβλεψιμότητα των δικαστικών αποφάσεων». Εισαγωγή με άλλα λόγια μιας μεθόδου «επιλογής δικαστή» σύμφωνα με τα συμφέροντα του πελάτη μιας εταιρίας ή ενός δικηγορικού γραφείου κατά παρέκκλιση της Συνταγματικής αρχής του «φυσικού δικαστή».

Στρατηγικός στόχος των ευρωπαϊκών κρατών είναι πλέον η αξιοποίηση της Δικαιοσύνης ως εργαλείου προσέλκυσης επενδύσεων και κεφαλαίων. Ήδη ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Γιούνκερ σε μια ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 2016, η οποία εκφωνήθηκε ενώπιον του Ευρωπαϊκού  Κοινοβουλίου στις 14 Σεπτεμβρίου 2016 σημείωσε ότι «τα αποτελεσματικά συστήματα δικαιοσύνης στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη και υπερασπίζονται τα θεμελιώδη δικαιώματα». Όμοια και η Επίτροπος Viviane Reding επισήμαινε ότι η ελκυστικότητα μιας χώρας ως τόπου πραγματοποίησης επενδύσεων και ανάπτυξης επιχειρηματικής δραστηριότητας ενισχύεται από την ύπαρξη ενός ανεξάρτητου και αποτελεσματικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης.

Την ίδια στιγμή που προβάλλεται σε διεθνές επίπεδο ως κύρια αποστολή της Δικαιοσύνης η στήριξη των επιχειρήσεων, το ελληνικό Κράτος μειώνει σημαντικά την χρηματοδότηση σε Δικαστήρια- Εισαγγελίες και προωθεί συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Από τα 914 εκ. το 2009 φτάσαμε σταδιακά στα 622 εκ. το 2017, ενώ στον προϋπολογισμό του 2019 για το Υπουργείο Δικαιοσύνης προβλέπονταν 657 εκ. ευρώ και εξακολουθούμε να παραμένουμε στα ίδια επίπεδα. Η Δικαιοσύνη έχει την ίδια τύχη με την Υγεία και την Παιδεία, τον φυσικό πλούτο της χώρας, με όλα τα κοινωνικά αγαθά. Αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα με τη λογική κόστους- οφέλους, υποβαθμίζεται συνειδητά, υποκαθίσταται στις λειτουργίες της από την ιδιωτική επιχειρηματικότητα. Οι προτάσεις επιτροπών σοφών και υψηλόβαθμων κυβερνητικών παραγόντων για κατάργηση περιφερειακών δικαστηρίων και μείωση του αριθμού των δικαστικών λειτουργών και υπαλλήλων, ο σχεδιασμός της ανάληψης της διοίκησης των Δικαστηρίων από τεχνοκράτες manager, υποτάσσονται στην παραπάνω αντίληψη. Οι κυβερνήσεις επιλέγουν να χρηματοδοτούν αδρά και να δίνουν φορολογικά κίνητρα σε ιδιωτικές επιχειρήσεις εγκαταλείποντας και απαξιώνοντας τις κρατικές δομές.

Ένας συνταγματικός θεσμός που διεκδικεί και διακηρύσσει την ανεξαρτησία και την αυτοτέλειά του από τους υπόλοιπους κρατικούς θεσμούς, που έχει αποκλειστική αποστολή την απονομή δικαίου με όρους ισότητας απέναντι σε όλους τους πολίτες, αυτοαναιρείται και αντιφάσκει όταν στρατεύεται με τα συμφέροντα μίας κοινωνικής τάξης και μεταπίπτει σε εργαλείο προώθησης των συμφερόντων της. Η οικονομική πολιτική μιας Χώρας, η προτεραιοποίηση των κοινωνικών αναγκών, η στήριξη του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα του Κράτους ή αντίστροφα η ιδιαίτερη μέριμνα για την προώθηση των ιδιωτικών επιχειρήσεων καθορίζεται από την δημοκρατικά εκλεγμένη Κυβέρνηση και υλοποιείται από τον διοικητικό μηχανισμό. Η Δικαιοσύνη οφείλει κατά το Σύνταγμα να παραμένει αμέτοχη και αποστασιοποιημένη από τέτοιες πολιτικές επιλογές που πολλές φορές είναι συγκυριακές και ευμετάβλητες. Τα επόμενα χρόνια θα ενταθεί αυτή η τάση εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών. Θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε στην ίδια λανθασμένη κατεύθυνση. Το δόγμα της από-κρατικοποίησης των κρατικών θεσμών γίνεται ολοένα και πιο ισχυρό παρά την εννοιολογική αντίφαση που περιέχει.

Η δικαστική λειτουργία περιβάλλεται ακόμα από το ιδιαίτερο κύρος που της προσέδωσε η Γαλλική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός, που αποτέλεσαν τη βάση της Επανάστασης του 1821. Ο 20^ος αιώνας ωστόσο ενίσχυσε σε τέτοιον βαθμό την υπερτροφική εκτελεστική εξουσία σε βάρος των άλλων δύο ώστε η τριχοτόμηση των λειτουργιών όπως αποτυπώνεται στα περισσότερα Συντάγματα δεν αποτελεί παρά ένα φάντασμα της αρχικής πολιτικής σκέψης του μεγάλου Σταγειρίτη και μία απόδειξη ότι οι εξουσίες δεν μπορούν να συνυπάρχουν μεταξύ τους αρμονικά για μεγάλο χρονικό διάστημα αλλά εκδηλώνουν την τάση του ανταγωνισμού και της υποταγής στην ισχυρότερη. Η δικαστική λειτουργία, που αποκτά δημοκρατική νομιμοποίηση και σύνδεση με τη λαϊκή κυριαρχία μέσω της Βουλής και της Κυβέρνησης,  βρίσκεται στην πιο ευάλωτη θέση. Για να μπορέσει να σταθεί στα πόδια της και να επιτελέσει τον ελεγκτικό της ρόλο χρειάζεται ισχυρή θεσμική προστασία. Εκεί κατατείνουν οι προτάσεις της μελέτης που καταθέσαμε. Η πορεία ωστόσο των πραγμάτων μέχρι σήμερα δεν επιτρέπει σε κανέναν να αισιοδοξεί ότι η εκτελεστική εξουσία αντιλαμβάνεται τη θεσμική ενίσχυση της Δικαιοσύνης ως αναγκαίο προαπαιτούμενο για την εδραίωση της Δημοκρατίας και όχι ως μια ασύμφορη παραχώρηση στον ανταγωνιστή και ελεγκτή της.

Η μελέτη την οποία καταθέσαμε στην Επιτροπή «Ελλάδα 2021» αποτελεί προϊόν συλλογικής δουλειάς μιας ομάδας αξιόλογων συναδέλφων που συγκροτήθηκε από το Δ.Σ. της Ένωσης και εργάστηκε επίμονα και μεθοδικά από τις αρχές του έτους. Με πρόεδρο της Επιτροπής την κ. Αμαλία Μήλιου, Πρόεδρο Εφετών και μέλη την κ. Αικατερίνη Ντόκα, Χαράλαμπο Σεβαστίδη, Αικατερίνη Μάτση, Μιχάλη Τσέφα, Βασίλη Φαϊτά και Ακριβή Ερμίδου. Επιχειρήσαμε να καταπιαστούμε με αντικείμενα που έχουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον είτε από άποψη σπουδαιότητας είτε διότι διαβλέπουμε ότι θα μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια: με την σωφρονιστική πολιτική, τη δικαστική αστυνομία, την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και τους κινδύνους που αυτή συνεπάγεται, την ανάπτυξη της χρήσης νέων τεχνολογιών, τη θέση των Ειρηνοδικείων στο ελληνικό δικαστικό σύστημα, τα προβλήματα και τις προοπτικές στη Διοικητική Δικαιοσύνη. Θεωρήσαμε χρέος μας να εντοπίζουμε τα λάθη, να εξηγούμε και να αναδεικνύουμε τις αιτίες και τα κίνητρα, να δίνουμε τις σωστές κατευθύνσεις. Για τις ελλείψεις και τις αστοχίες στην ερμηνεία και την αντίληψη της σημερινής εποχής φαντάζομαι ότι θα έχουμε την κατανόηση των ελλήνων του 2040.